А ты, Странник, случаем не оборотень? А то народ волнуется...
А ты, Странник, случаем не оборотень? А то народ волнуется...
Разгулялася вясёлая мяцель,
Прабудзіўся, ў поле кінуўся Падвей.
Ў галаву яму ударыў снежны хмель, —
І не змог ён бурнай радасці сваей.
Пляша, скача. Снег зрываецца, ляціць.
Веюць ў полі снегавыя рукава,
А Падвей нясецца, кружыцца, гудзіць,
Запявае, удалая галава!
Рвецца белы, рвецца, трэплецца насоў,
Разляцелісь яго кудры-валасы,
З трэскам падаюць галіны ад кустоў,
Енчаць, плачуць на раздоллі галасы.
Доўга, доўга будзе цешыцца Падвей!
Калі ж зваліць хмель ў пуховую пасцель, —
Белы снег яго хавае між палей,
Замяцець, уложыць буйная мяцель.
"Падвей". Максім Багдановіч, 1909
Разгулялася веселая метель,
Пробудился, в поле кинулся Подвей,
В голову ему ударил снежный хмель,
Не сдержал он буйной радости своей.
Пляшет, скачет. Снег срывается, летит,
Веют белые над полем рукава,
А Подвей несется, кружится, гудит,
Запевает, удалая голова!
Рвется, треплется рубаха на ветру,
Разметались космы, пали на глаза,
Сучья с треском наземь рушатся в бору,
Стонут, плачут на раздолье голоса.
Долго, долго будет тешиться Подвей!
А когда в постель повалит снежный хмель, —
Белый мрак его сокроет меж полей,
Заметет, завалит буйная метель.
"Подвей". Максим Богданович, 1909
Перевод П.Семынина (1564: с.32)
Согласно белорусской мифологии, подве́й или поветрик — персонификация опасного ветра-вихря, способного погубить человека, покалечить или наслать болезнь, также называемую "подвей" либо "ветровое лихо". Напав на человека, он в силах свернуть ему голову, вывихнуть руку или ногу, отнять речь. Подвей могут рассеять по полю три брата и три сестры, совсем выгнать ― Матерь Божия или сам Христос. В заговоре о подвее говорится о 12 ветрах. Чтобы уберечься от подвея, нужно показать ему кукиш:
Падвей — гэта дух, які круціцца ў віхры. Ён насылае на людзей асаблівую хваробу, якая таксама называецца Падвеем: наляціць віхор на чалавека — і скруціць яму галаву набок, адніме мову, а то скурчыць руку ці нагу. Таму трэба ратавацца ад віхру. Калі ён круціцца, трэба паказваць яму кукіш: гэтага Падвей не любіць і праімчыцца бокам, не закрануўшы чалавека.
Іншых увасабленняў з вобласці атмасферных з'яў беларусы не ведаюць.
А.Я.Багдановіч "Перажыткі старажытнага светапогляду беларусаў", 1895 (504: с.79; 449: с.607)
Подвѣй — это тотъ духъ, который кружится въ вихрѣ. Онъ поражаетъ людей особой болѣзнью, которая тоже называется подвѣемъ: набѣжитъ вихрь на человѣка — и свернетъ ему голову набокъ, отниметъ языкъ, а нето скрючитъ руку или ногу. Поэтому надо спасаться отъ вихря. Когда онъ кружится, надо показывать ему кукишъ: этого подвѣй не любитъ и промчится стороной, не набѣжавъ на человѣка.
Другихъ олицетворенiй изъ области атмосферическихъ явленiй бѣлоруссы не знаютъ.
А.Е.Богданович "Пережитки древняго мiросозерцанія у бѣлоруссовъ", 1895 (504: с.79)
Ужо з аднаго імя гэтых нячысцікаў бачная абстаноўка іх дзейнасці. І сапраўды, паветрыкі нападаюць на ахвяру выпадкова, не шукаючы яе. Лунаючы над багнаю, у глухім месцы, забаўляючыся чартоўскімі пацехамі, паветрыкі раптоўна падхопліваюцца з месца разам з ветрам і нясуцца, пакуль не закрануць выпадковай ахвяры і не спыняцца. Злосныя праз перапыненую забаву, паветрыкі накідваюцца на ахвяру і пачынаюць губіць яе. Скончыўшы зладзейства, паветрыкі зноў носяцца ў паветры, гуляюць і забаўляюцца, пакуль вецер не перанясе іх да новай ахвяры.
Вельмі часта здараецца, што чалавек, знаходзячыся паблізу ад паветрыкаў ці ад месца іх расправы з ахвяраю, не толькі не церпіць ад іх, але нават застаецца паза іх увагаю. Тут усё залежыць ад напрамку ветру і затрымкі яго ў тым ці іншым месцы.
Паветрыкі прыцягваюцца да сваей спарадычнай дзейнасці адносна рэдка — праз няроўныя прамежкі гадоў, прычым усе разам, гуртам, таму што аднаасобная дзейнасць паветрыка слабая і мэты не дасягае. Людзям памятныя дзеі паветрыкаў; датычацца яны ці адзіных асоб, ці сем'яў, ці цэлых грамадзтваў — паўсюль праходзіць спусташэнне, прычым заўважана, што паветрыкі бьюць ў розны час розныя ўзросты.
Дзе знаходзяцца паветрыкі перад пачаткам сваей дзейнасці — дакладна не вядома: адны называюць нябесную вышыню, другія — далёкія чужаземныя краіны, трэція — глыбіні балот і багнаў.
М.Я. Нікіфароўскі "Нячысцікі. Збор простанародных у Віцебскай Беларусі паданняў пра нячыстую сілу", 1907 (482: с.42-43; 449: с.606-607)
Уже изъ одного имени сихъ нечистиковъ видна обстановка ихъ дѣятельности. И дѣйствительно, повѣтрики припадаютъ къ жертвѣ случайно, не ища ея, какъ и сама жертва попадается имъ налетомъ; рѣя надь болотиною, въ глухомъ мѣстѣ, да развлекаясь бѣсовскими потѣхами, повѣтрики внезапно подхватываются съ мѣста вѣтромъ и несутся, пока не задѣнутъ попутной жертвы, не остановятся на ней. Ихъ скоковая дѣятельность тутъ непродолжительна; въ озлобленіи за прерванныя забавы, за перемѣщеніе и вслѣдствіе, быть можетъ, долгаго бездѣйствія, повѣтрики съ ожесточеніемъ набрасываются на жертву и немедленно губятъ ее. Подобно параликамъ, повѣтрики разятъ главнымъ образомъ тѣло жертвы, а гибель души кончаютъ иные нечистики. Прикончивъ работу, повѣтрики снова рѣютъ въ воздухѣ, играютъ и забавляются, пока вѣтеръ не перемѣститъ ихъ къ новой жертвѣ.
Весьма часто случается, что человѣкъ, находясь неоднократно вблизи повѣтриковъ, или вблизи бѣсовской расправы ихъ съ жертвою, не только не терпитъ, но даже и остается внѣ вниманія этихъ нечистиковъ, въ то время, когда удаленная, кажется, обезпеченная жертва дѣлается внезапною ихъ добычею. Здѣсь все зависитъ отъ направленія вѣтра и задержанія его въ томъ или другомъ мѣстѣ.
Повѣтрики привлекаются къ своей спорадической дѣятельности относительно рѣдко — чрезъ неровные промежутки лѣтъ, — привлекаются скопомъ, потому что единоличная дѣятельность повѣтрика слаба и цѣли не достигаетъ. Людямъ памятны дѣянія повѣтриковъ; касаются ли они отдѣльныхъ лицъ, семей, или цѣлыхъ обществъ — вездѣ проходитъ опустошеніе, при чемъ замѣчено, что повѣтрики разятъ въ различные сроки различные возрасты.
Гдѣ пребываютъ повѣтрики до призыва къ своей дѣятельности, на это нѣтъ положительныхъ указаній: иные опредѣляютъ ихъ мѣстопребываніе въ воздушной выси, другіе — въ отдаленныхъ чужеземныхъ странахъ, третьи — въ глубинѣ болотъ и багнъ.
Н.Я.Никифоровскій "Нечистики. Сводъ простонародныхъ въ Витебской Бѣлоруссіи сказаній о нечистой силѣ", 1907 (482: с.42-43)
Образ подвея встречается в белорусских сказках и заговорах. В заговорах подвей называется "нечистым нечистиком" и поганцем. Бывает самородным или насланным: «Падвейно, вражэ чалавечэ, [з] чаго ж ты збуяўся: ці ты з ветру, ці ты з пяску, ці ты з вады, ці ты з агню, ці ты насланы?». Считалось, что дурной ветер может наслать волшебник, но и каждый человек мог вызвать ветер в жаркий день на поле резким свистом, только делать это было опасно, можно было накликать вихрь (291: с.354).
Подвей, как и другие воздушные персонажи славянского фольклора (например, змей-летавец), имел и чрезвычайно четкую эротично-сексуальную функцию. Так, герой белорусской волшебной сказки богатырь Иван Падвей родился у царевны-красавицы «ад падвея» — сквозняка (291: с.354). Также, на Полесье есть поверье, что женщина, которую закрутит в вихрь, забеременеет и родит нечистика (1237: с.300-301):
Шла жэншчына пьяна. Яна была бэрэменна и попала ў вихрэнык, и ў яе дытына родылася — и зразу побигла. И тая дытына была с хвостом.
Шла женщина пьяная. Она была беременная и попала в вихрь, и у нее ребенок родился — и сразу побежал. И этой ребенок был с хвостом.
Записала М.Бранина в селе Одрижин Ивановского района Брестской области Беларуси в 1986 году от Власовец
Елены Потаповны, 1907 г.р. (1237: с.300-301, №205)
Як станэ свыстаты, бурить, о! Як вин крутыть — это говорать, вэсилле ихнэе [чертей] йидэ. Так это крутыцца выхор… Дак вин [вихрь] схопыўса, так вона [одна женщина], извиняйтэ, узяла да й… [задрала подол] да вытрашчыла ёму. Як вона ёму попу вытрашчыла, так и покотыў, изнасиловаў. Дак родыла чэртюка!
Как начнет свистать, крутить, о! Как он крутит — это говорят, свадьба их, чертей, идет. Так это крутится выхрь… Так он [вихрь] схватился, так вон [одна женщина], извиняйте, взяла да и… [задрала подол] да выставила ему. Как вон ему попу выставила, так и покотил, изнасиловал. Так родила чертюка!
Записала О.В.Санникова в селе Ласицк Пинского района Брестской области Беларуси в 1985 году от Ильковец Марии Михайловны, 1932 г.р. (1237: с.301, №206)
Разгулялася вясёлая мяцель,
Прабудзіўся, ў поле кінуўся Падвей.
Ў галаву яму ударыў снежны хмель, —
І не змог ён бурнай радасці сваей.
Пляша, скача. Снег зрываецца, ляціць.
Веюць ў полі снегавыя рукава,
А Падвей нясецца, кружыцца, гудзіць,
Запявае, удалая галава!
Рвецца белы, рвецца, трэплецца насоў,
Разляцелісь яго кудры-валасы,
З трэскам падаюць галіны ад кустоў,
Енчаць, плачуць на раздоллі галасы.
Доўга, доўга будзе цешыцца Падвей!
Калі ж зваліць хмель ў пуховую пасцель, —
Белы снег яго хавае між палей,
Замяцець, уложыць буйная мяцель.
"Падвей". Максім Багдановіч, 1909
Паводле беларускай міфалогіі, падве́й ці паветрык — увасабленне небяспечнага ветра-віхоря, здольнага загубіць чалавека, пакалечыць або наслаць хваробу, таксама званую "падве́й" альбо " ветравое ліха". Напаўшы на чалавека, ён ў сілах скруціць яму галаву, скурчыць руку ці нагу, адняць мову. Падвей могуць рассеяць па полі тры браты і тры сястры, канчаткова выгнаць — Маці Божая або сам Хрыстос. У замове аб падвее гаворыцца аб 12 вятрах. Каб засцерагчыся ад падвея, трэба паказаць яму кукіш:
Подвѣй — это тотъ духъ, который кружится въ вихрѣ. Онъ поражаетъ людей особой болѣзнью, которая тоже называется подвѣемъ: набѣжитъ вихрь на человѣка — и свернетъ ему голову набокъ, отниметъ языкъ, а нето скрючитъ руку или ногу. Поэтому надо спасаться отъ вихря. Когда онъ кружится, надо показывать ему кукишъ: этого подвѣй не любитъ и промчится стороной, не набѣжавъ на человѣка.
Другихъ олицетворенiй изъ области атмосферическихъ явленiй бѣлоруссы не знаютъ.
А.Е.Богданович "Пережитки древняго мiросозерцанія у бѣлоруссовъ", 1895 (504: с.79)
Падвей — гэта дух, які круціцца ў віхры. Ён насылае на людзей асаблівую хваробу, якая таксама называецца Падвеем: наляціць віхор на чалавека — і скруціць яму галаву набок, адніме мову, а то скурчыць руку ці нагу. Таму трэба ратавацца ад віхру. Калі ён круціцца, трэба паказваць яму кукіш: гэтага Падвей не любіць і праімчыцца бокам, не закрануўшы чалавека.
Іншых увасабленняў з вобласці атмасферных з'яў беларусы не ведаюць.
А.Я.Багдановіч "Перажыткі старажытнага светапогляду беларусаў", 1895 (504: с.79; 449: с.607)
Уже изъ одного имени сихъ нечистиковъ видна обстановка ихъ дѣятельности. И дѣйствительно, повѣтрики припадаютъ къ жертвѣ случайно, не ища ея, какъ и сама жертва попадается имъ налетомъ; рѣя надь болотиною, въ глухомъ мѣстѣ, да развлекаясь бѣсовскими потѣхами, повѣтрики внезапно подхватываются съ мѣста вѣтромъ и несутся, пока не задѣнутъ попутной жертвы, не остановятся на ней. Ихъ скоковая дѣятельность тутъ непродолжительна; въ озлобленіи за прерванныя забавы, за перемѣщеніе и вслѣдствіе, быть можетъ, долгаго бездѣйствія, повѣтрики съ ожесточеніемъ набрасываются на жертву и немедленно губятъ ее. Подобно параликамъ, повѣтрики разятъ главнымъ образомъ тѣло жертвы, а гибель души кончаютъ иные нечистики. Прикончивъ работу, повѣтрики снова рѣютъ въ воздухѣ, играютъ и забавляются, пока вѣтеръ не перемѣститъ ихъ къ новой жертвѣ.
Весьма часто случается, что человѣкъ, находясь неоднократно вблизи повѣтриковъ, или вблизи бѣсовской расправы ихъ съ жертвою, не только не терпитъ, но даже и остается внѣ вниманія этихъ нечистиковъ, въ то время, когда удаленная, кажется, обезпеченная жертва дѣлается внезапною ихъ добычею. Здѣсь все зависитъ отъ направленія вѣтра и задержанія его въ томъ или другомъ мѣстѣ.
Повѣтрики привлекаются къ своей спорадической дѣятельности относительно рѣдко — чрезъ неровные промежутки лѣтъ, — привлекаются скопомъ, потому что единоличная дѣятельность повѣтрика слаба и цѣли не достигаетъ. Людямъ памятны дѣянія повѣтриковъ; касаются ли они отдѣльныхъ лицъ, семей, или цѣлыхъ обществъ — вездѣ проходитъ опустошеніе, при чемъ замѣчено, что повѣтрики разятъ въ различные сроки различные возрасты.
Гдѣ пребываютъ повѣтрики до призыва къ своей дѣятельности, на это нѣтъ положительныхъ указаній: иные опредѣляютъ ихъ мѣстопребываніе въ воздушной выси, другіе — въ отдаленныхъ чужеземныхъ странахъ, третьи — въ глубинѣ болотъ и багнъ.
Н.Я.Никифоровскій "Нечистики. Сводъ простонародныхъ въ Витебской Бѣлоруссіи сказаній о нечистой силѣ", 1907 (482: с.42-43)
Ужо з аднаго імя гэтых нячысцікаў бачная абстаноўка іх дзейнасці. І сапраўды, паветрыкі нападаюць на ахвяру выпадкова, не шукаючы яе. Лунаючы над багнаю, у глухім месцы, забаўляючыся чартоўскімі пацехамі, паветрыкі раптоўна падхопліваюцца з месца разам з ветрам і нясуцца, пакуль не закрануць выпадковай ахвяры і не спыняцца. Злосныя праз перапыненую забаву, паветрыкі накідваюцца на ахвяру і пачынаюць губіць яе. Скончыўшы зладзейства, паветрыкі зноў носяцца ў паветры, гуляюць і забаўляюцца, пакуль вецер не перанясе іх да новай ахвяры.
Вельмі часта здараецца, што чалавек, знаходзячыся паблізу ад паветрыкаў ці ад месца іх расправы з ахвяраю, не толькі не церпіць ад іх, але нават застаецца паза іх увагаю. Тут усё залежыць ад напрамку ветру і затрымкі яго ў тым ці іншым месцы.
Паветрыкі прыцягваюцца да сваей спарадычнай дзейнасці адносна рэдка — праз няроўныя прамежкі гадоў, прычым усе разам, гуртам, таму што аднаасобная дзейнасць паветрыка слабая і мэты не дасягае. Людзям памятныя дзеі паветрыкаў; датычацца яны ці адзіных асоб, ці сем'яў, ці цэлых грамадзтваў — паўсюль праходзіць спусташэнне, прычым заўважана, што паветрыкі бьюць ў розны час розныя ўзросты.
Дзе знаходзяцца паветрыкі перад пачаткам сваей дзейнасці — дакладна не вядома: адны называюць нябесную вышыню, другія — далёкія чужаземныя краіны, трэція — глыбіні балот і багнаў.
М.Я. Нікіфароўскі "Нячысцікі. Збор простанародных у Віцебскай Беларусі паданняў пра нячыстую сілу", 1907 (482: с.42-43; 449: с.606-607)
Вобраз падвея сустракаецца ў беларускіх казках і замовах, дзе падвей называецца «нячыстым нячысцікам», паганцам: «Ты з паганага ўмываўся, та паганым запаразаўся». Бывае самародны ці насланы: «Падвейно, вражэ чалавечэ, [з] чаго ж ты збуяўся: ці ты з ветру, ці ты з пяску, ці ты з вады, ці ты з агню, ці ты насланы?». Лічылася, што благі вецер можа наслаць чараўнік, але і кожны чалавек мог выклікаць вецер у спякотны дзень на полі рэзкім свістам, толькі рабіць гэта было небяспечна, можна было наклікаць віхор (291: с.354).
Падвей, як і іншыя паветраныя персанажы славянскага фальклору (напрыклад, змей-летавец), меў і надзвычай выразную эратычна-сексуальную функцыю. Так, герой беларускай чарадзейнай казкі асілак Іван Падвей нарадзіўся ў царэўны-прыгажуні «ад падвею» — скразняку (291: с.354). Таксама, на Палессі ёсць павер'е, што жанчына, якую закруціць віхор, зацяжарыць і народзіць нячысціка (1237: с.300-301):
Шла жэншчына пьяна. Яна была бэрэменна и попала ў вихрэнык, и ў яе дытына родылася — и зразу побигла. И тая дытына была с хвостом.
Ішла жанчына п'яная. Яна была цяжарная і трапіла ў віхур, і ў яе дзіця нарадзілася — і адразу пабегла. І гэтае дзіця было з хвастом.
Запісала М.Браніна ў вёсцы Адрыжын Іванаўскага раёна Брэсцкай вобласці Беларусі ў 1986 годзе ад Власавец Алены Патапаўны, 1907 г.н. (1237: с.300-301, №205)
Як станэ свыстаты, бурить, о! Як вин крутыть — это говорать, вэсилле ихнэе [чертей] йидэ. Так это крутыцца выхор… Дак вин [вихрь] схопыўса, так вона [одна женщина], извиняйтэ, узяла да й… [задрала подол] да вытрашчыла ёму. Як вона ёму попу вытрашчыла, так и покотыў, изнасиловаў. Дак родыла чэртюка!
Як пачне свістаць, круціць, о! Як ён круціць — гэта кажуць, вяселле іх, чарцей, ідзе. Так гэта круціць віхор… Так ён [віхор] схапіўся, так вунь [адна жанчына], прабачце, узяла да й… [задрала прыпол] да выставіла яму. Як вунь яму дупу выставіла, так і пакаціў, згвалтаваў. Так нарадзіла чарцюка!
Запісала О.В.Санникова ў вёсцы Ласіцк Пінскага раёна Брэсцкай вобласці Беларусі ў 1985 годзе ад Ільковец Марыі Міхайлаўны, 1932 г.н. (1237: с.301, №206)
Comments
У Власовой в АБВЕге славянских суеверий есть довольно большая статья про нечисть-вихрей.
Да, это достаточно обширная категория духов. Постепенно будем наращивать :)
Отправить комментарий